Αρχείον Ιωάννου Καποδίστρια, τ. Η΄

Εκδότης: Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών

Γενική επιμέλεια εκδόσεως: Κώστας Δαφνής

Συναγωγή κειμένων –Εισαγωγή –Σχόλια: Κώστας Κωστής

Θέμα: Αλληλογραφία Καποδίστρια (Επιστολές προς διαφόρους)

Στατιστικαί παρατηρήσεις (1828-1830)

Τόπος και έτος έκδοσης: Κέρκυρα, 1987.

Περιεχόμενα

Κ. Κωστή: Εισαγωγή 7-20

Μέρος Α΄: Επιστολές Ι.Α. Καποδίστρια, σ. 21-105.

Μέρος Β΄: Στατιστικαί παρατηρήσεις 1828, 1829 και 1830, σελ 105-328, οι οποίες κατ’ εξαίρεση περιλήφθηκαν στο Αρχείο …

Υπόμνημα πινάκων, σ. 329-335.

Ο Κ. Κωστής στην Εισαγωγή του Η΄ Τόμου του Αρχείου Ι.Α. Καποδίστρια ο οποίος φέρεται να αναφέρεται σε ένα πολύπλοκο, περίπλοκο και ακανθώδες θέμα, την ούτως αποκαλούμενη «γεωργική πολιτική» του Καποδίστρια». Είναι πλέον γνωστό ότι τέτοια πολιτική, όπως και ο συγγραφέας σχολιάζει σχετικά, δεν υπήρξε αυτόνομη, αυτοτελής, προγραμματισμένη και, ασφαλώς, ούτε ολοκληρωμένη. Οι προσπάθειες του Κυβερνήτη σε όλα τα χρόνια της διακυβέρνησής του εκτός των κατ’ εξοχήν πολιτικών και διπλωματικών άλλων επικεντρώθηκε στην επίλυση ζωτικών προβλημάτων. Τέτοια ήταν η αντιμετώπιση του επισιτιστικού, της ανεργίας, του ληστρικού, των εθνικών γαιών, των ακτημόνων, των ορφανών και εν γένει των άμεσων προβλημάτων. Αυτά ταλάνιζαν τον μόλις απελευθερωμένο ελληνικό λαό από τον πολυετή οθωμανικό ζυγό και το νεοσύστατο και παντελώς ανοργάνωτο νεοελληνικό κράτους, το οποίο ο Κυβερνήτης προσπαθούσε να στήσει στα πόδια του και να αποφύγει να το υποθηκεύσει στους επίδοξους προστάτες και ωφελιμιστές δανειστές του.

Το επιστολικό υλικό μπορεί να μην αποτελεί καθοριστική πηγή, φωτίζει όμως πτυχές του τεράστιου θέματος της γεωργίας και των ποικίλων επιτυχών ή μη προσπαθειών του Κυβερνήτη να την θέσει σε λειτουργία, αφού κυρίως αυτή, καθώς και η βιοτεχνία και το όποιο εμπόριο θα συνέβαλαν να ξεφύγει από την πείνα και τις στερήσεις που μάστιζαν την μετεπαναστατική Ελλάδα· της οποίας οι πόροι ήταν πενιχροί, το χρήμα σχεδόν σε απόλυτη έλλειψη. Υποδομές, οδικό δίκτυο, άρδευση, υλικοτεχνικός εξοπλισμός δεν υπήρχαν ούτε στην φαντασία των τότε γεωργών, όσων τουλάχιστον ασχολούνταν με την γη ή είχαν την πρόθεση να προβούν σε κάποιες καλλιέργειες. Αυτά μαζί με τις διαρκείς προσπάθειες του Καποδίστρια για μοίρασμα γαιών με αναδασμό ή ενοικίαση παρατίθενται στις επιστολές του τόμου Η΄, οι οποίες ήδη είχαν εκδοθεί και συγκεντρώθηκαν στον παρόντα τόμο προς διευκόλυνση των μελετητών και κάθε ενδιαφερόμενου.

Ο Κώστας Κωστής δεν παραλείπει να τονίζει τον εξ αντικειμένου μερικό και μεροληπτικό χαρακτήρα των επιστολών καθώς και την προσωπική διάσταση του επιστολικού χαρακτήρα. Παρά ταύτα, η επιμονή του Καποδίστρια, η βούλησή του για αντιμετώπιση του καίριου για την επιβίωση του ταλαιπωρημένου πληθυσμού και οι προσπάθειές του προβάλλουν ανάγλυφα στις επιστολές με αρ. 1-38 από τον Νοέμβριο του 1827 έως και τον Ιούνιο του 1831. Απευθύνεται στον Pictet – Cazenove και του θέτει το ερώτημα για την εισαγωγή και καλλιέργεια της πατάτας στην Ελλάδα με σκοπό τον επισιτισμό των προσφύγων, επίσης του ζητάει σχετικό βιβλίο και να του υποδείξει άνθρωπο ειδικό για την εποπτεία του εγχειρήματος (Επιστολή 1η).

Για το θέμα της γεωργίας, επίσης, γράφει στον Crud (Επιστολή 2^η), στον Βιάρο (η 3^η) και στον Εϋνάρδο στην 4^η, 6^η, 8^η, 13^η και στην 24^η επιστολή, στην οποία αναφέρει πως ήδη στην Αίγινα καταγίνονται με την καλλιέργεια της πατάτας υπό την επίβλεψη του Ιρλανδού Stevenson, του ζητάει δε χρήματα για την Τράπεζα που θεωρεί ότι θα βοηθήσει στην γεωργική ανάπτυξη (6^η και13^η), ακόμα του ζητάει τσαπιά (8^η) και άροτρο (13^η). Γι’ αυτό το θέμα, του αρότρου, ζητάει και την συνδρομή του Lutteroth (17^η και 18^η) για αποστολή αρότρων, χειριστή αυτών και τεχνιτών για να διδάξουν την κατασκευή τους σε Έλληνες. Στην υπ’ αριθ. 26 προς τον Εϋνάρδο σημειώνει, πλην των οικονομιών προβλημάτων της χώρας, ότι ήδη στο Άργος λειτουργεί γεωργική σχολή και πρότυπο αγροκήπιο, στο οποίο χρησιμοποιούνται γαλλικά άροτρα.

Παράλληλα, τον Κυβερνήτη απασχολούν καίρια κοινωνικά ζητήματα, όπως Προστασία των παιδιών ορφανοτροφείο (8^η) και εκπαίδευση στο εξωτερικό –περίπτωσης Μπότσαρη στην Βαυαρία (8^η) και στο εσωτερικό (16^η : προς τον διοικητή των μεσσηνιακών φρουρών).

Το ενδιαφέρον και η ευαισθησία του Καποδίστρια είναι έντονα και στα πολιτικά θεμιτά, όπως το εκλογικό δικαίωμα των Ελλήνων το οποίο δεν δέχεται να περιοριστεί μόνο σε όσους διαθέτουν έγγειο ιδιοκτησία και να το στερηθούν πολλοί Έλληνες ακτήμονες μεν, αγωνιστές της ελευθερίας δε (25^η). Έτσι, απευθυνόμενος στην Γερουσία ζητεί την γνώμη της σχετικά με την διανομή γαιών, ώστε λα επιλυθούν και το γεωργικό και αγροτικό ζήτημα και το εκλογικό, ακόμα δε να βοηθηθούν και οι αγωνιστές φιλέλληνες (25^η), αλλά και τουρκόπουλα που εκχριστιανίστηκαν και με γάμους έχουν πια αφομοιωθεί, ζητούν δε μικρό μέρος από τις παλαιές ιδιοκτησίες τους για να επιβιώσουν (27^η).

Τον απασχολεί η εκλογή ηγεμόνα σε σχέση μάλιστα με την έκδοση δανείου που θα βοηθήσει την Ελλάδα (επιστολή προς τον Σούτσο -33). Επιδιώκει να πατάξει την ανθούσα τοκογλυφία, όπως γράφει μεταξύ άλλων στον Crud (34), και ζητάει από τον Στούρτζα να τον βοηθήσει και στο θέμα των εθνών γαιών να κάνει την αρχή με άλλους κεφαλαιούχους της Οδησσού γι αγορά τους, ώστε να ακολουθήσουν και άλλοι (35^η). Απευθυνόμενος στον άγγλο αρμοστή των Ιονίων νήσω λόρδο Άνταμ του θέτει υπόψη τα περί της γεωργικής σχολής στην Τίρυνθα και του ζητάει υλικά και εργαλεία για να ολοκληρώσει τον δρόμο Άργους–Ναυπλίου.

Το δεύτερο μέρος του Τόμου Η΄ περιλαμβάνει «Στατιστικάς Παρατηρήσεις» για τα έτη 1828,1829 και 1830. Αυτές προέρχονται από το Ιστορικό Αρχείο της Κέρκυρας, Αρχείο Ι. Καποδίστρια, φακ. 397. Τρεις από τους στατιστικούς πίνακες είναι στο Μουσείο Μπενάκη, στο Αρχείο Αλ. Μαυροκορδάτου, φακ. 29. Μερικοί πίνακες είχαν ήδη δημοσιευτεί από την Ελ. Μπαλιά (βλ. σ. 109). Οι πίνακες αναφέρονται στην Πελοπόννησο, στην Στερεά Ελλάδα και σε Νησιά του Αιγαίου Πελάγους και παρέχουν στοιχεία για τον πληθυσμό, την έγγειο ιδιοκτησία, καταπατήσεις από μεγαλοκτηματίες εθνικών γαιών ή πρώην τουρκικών κτημάτων (που συνιστούσαν εθνικές γαίες), την παραγωγή κ.ά.. Ενδεικτικά σχετικά με τα σαντορινιά πλοία αναφέρονται τα είδη και σε ποιους αριθμούς διατίθενται και ότι τα μεγάλα τους πλοία στην πλειονότητά τους φέρουν ρωσική σημαία και κάποια λίγα σημαία του Ιονίου Κράτους (σ. 319).