Εκδότης: Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών

Γενική Επιμέλεια εκδόσεως : Κώστας Δαφνής

Συναγωγή κειμένων – Μετάφραση – Εισαγωγή – Βιβλιογραφία : Παύλος Πετρίδης – Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

ΚΕΡΚΥΡΑ 1984

Περιεχόμενα

Κ. ΔΑΦΝΗ :Προλογικό σημείωμα σ. ζ’

Π. Πετρίδη :Εισαγωγή σ. ια’

ΚΕΙΜΕΝΑ: Έτους 1815 σ.1 κ.ε.

Έτους 1816 σ. 111 κ.ε.

Έτους 1817 σ. 191 κ.ε.

Έτους 1818 σ. 227 κ.ε.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ σ. 355 κ.ε.

Στο προλογικό σημείωμα του ο Κ. Δαφνής αναφέρεται στη συγκέντρωση των κειμένων του Ι. Καποδίστρια για την περίοδο από το 1815 έως και το 1822 από τον καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Παύλο Παυλίδη. Τον θεώρησε αρμοδιότερο λόγω της πρότερης ενασχόλησής του με την περίοδο αυτή και των συναφών δημοσιεύσεών του. Ο Πετρίδης συγκέντρωσε 163 κείμενα σε μια περίοδο κατά την οποία δεν υπήρχε καν δυνατότητα πρόσβασης στα ρωσικά αρχεία. Αυτά και ειδικά τα αρχεία του ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών άρχισε να τα δημοσιεύει η τότε Σοβιετική Ένωση και, άρα, δεν προέρχονται απευθείας οι μεταγραφές των καποδιστριακών κειμένων από τα πρωτότυπα. Το σύνολο, βέβαια, των κειμένων αυτών συνιστούν τεκμήρια της διπλωματικής σκέψης και δράσης του Καποδίστρια και φωτίζουν, συμπληρώνουν ή ερμηνεύουν απόψεις και δράσεις του δημιουργού τους ως υπουργού της Ρωσίας.

Στον εν λόγω Τόμο Ε΄ δημοσιεύονται 107 κείμενα σε συνεχή αρίθμηση για τα έτη από το 1815 έως και το 1818, τα δε λοιπά περιέχονται στον Τόμο Στ΄, που αποτελεί την συνέχεια και ολοκλήρωση αυτής της επίπονης εργασίας του καθηγητή Πετρίδη, ο οποίος έχει γράψει και την εισαγωγή του Τόμου Ε΄, όπου σε αυτήν αναφέρεται και μια καταγραφή θέσεως του Καποδίστρια την οποία περιέλαβε σε απόρρητο υπόμνημά του ο αυστριακός πρεσβευτής Λέμπτζελτερν και στην οποία διορατικός διπλωμάτης φέρεται να τονίζει ότι η Ευρώπη θα έχει αιώνια ειρήνη, αν η Γερμανική Ομοσπονδία τηρήσει την αρχή της ουδετερότητας. Αλλά καταλήγει: «αυτό αποτελεί μια χίμαιρα».

Ο Καποδίστριας κατέληξε στην παραπάνω πολιτική θέση μελετώντας σε βάθος τις γερμανικές υποθέσεις όπως καταφαίνεται στο τεκμήριο 2 από 28 Ιανουαρίου/9 Φεβρουαρίου 1815, το οποίο συνιστά «Επισκόπηση των «υποθέσεων» της Γερμανικής Αυτοκρατορίας» και αποδεικνύει πόσο καλά γνώριζε τα θέματα της Γερμανίας, όπως του διχασμού των γερμανών ηγεμόνων και της συνακόλουθης εσωτερικής διάστασης του λαού τους.

Αξιοσημείωτο στον παρόντα Τόμο είναι το τεκμήριο 1. Πρόκειται για «Υπόμνημα προς τον τσάρο της Ρωσίας Αλέξανδρο Ι» (5/10/1814) σχετικό με το θέμα της Επτανήσου εν όψει του Συνεδρίου της Βιέννης. Πολλά υπομνήματα έθετε υπ’ όψιν των ρωσικών αρχών όπως του Τεκμηρίου 8 σχετικά με το καθεστώς των διαπραγματεύσεων των Συμμάχων Δυνάμεων και την Γαλλία και ειδικότερα την απομάκρυνση του Ναπολέοντα, την επαναφορά της εσωτερικής κατάστασης και των εξωτερικών της σχέσεων όπως είχαν συμφωνηθεί στην Ειρήνη των Παρισίων κ.ά.. Προς τον τσάρο Αλέξανδρο προσωπικά αποστέλλει και το Σημείωμα –Τεκμήριο 15- για το θέμα των στρατευμάτων κατοχής, ιδίως των Αγγλικών, στην γαλλική πρωτεύουσα. Το με αριθ. 18 Τεκμήριο είναι υπόμνημα μέσω του οποίου ο Καποδίστριας παραθέτει και σχολιάζει την εσωτερική πολιτική κατάσταση στην Ισπανία και τις ευθύνες που είχαν οι εκεί «υψηλοί ευγενείς», η αυλή της , οι ιερείς, τα ιπποτικά τάγματα για την δυσχερή κατάσταση στην χώρα. Στο επόμενο Τεκμήριο 19 –υπόμνημα προς τον Αλέξανδρο Ι – με γαλλόφιλο πνεύμα αναφέρεται στις ωφελιμιστικές θέσεις και συμπεριφορές των Πρώσων, Άγγλων και Αυστριακών προς την ηττημένη χώρα. Ακολουθούν πολλά υπομνήματα προς τον τσάρο Αλέξανδρο Ι, όπως το Τεκμήριο 101, στο οποίο τον ενημερώνει για τις παρασκηνιακές προσεγγίσεις του Μέττερνιχ και του Γκεντζ προς τον ίδιο για τα γαλλογερμανικά ζητήματα, το Τεκμήριο 103 με το οποίο ενημερώνει τον τσάρο για την πορεία των διαβουλεύσεων στην Αιξ Λα Σαπέλ περί των Ισπανικών αποικιών, το επόμενο το 104 πάλι προς τον Αλέξανδρο Ι για τα συζητούμενα στην Αιξ λα Σαπέλ περί της διατήρησης της τετραπλής συμμαχίας ως μέσου προφύλαξης της Ευρώπης από τυχόν επαναστατικά κινήματα, για την οποία συμμαχία είχε άλλες θέσεις ο τσάρος, όπως την συμμετοχή της Γαλλίας σε αυτήν.

Ακολούθως, πολλά έγγραφα –αποτελούν επιστολές προς τον λόρδο Κλάνκαρτυ (Clancerty), βρετανό διπλωμάτη, ως το Τεκμήριο 4 που αφορά την Επτάνησο, γιατί θεωρεί ο μεγάλος Κερκυραίος ότι δεν μπορεί να δοθεί λύση στο Ιονίων Νήσων ερήμην των Επτανησίων, αφού μάλιστα ο στρατηγός Κάμπελλ (Campbell), στρατιωτικός διοικητής στα Νησιά απαγόρευσε την παρουσία αντιπροσώπου των νησιών στη Βιέννη. Προς τον αυτόν Κλάνκαρτυ απευθύνεται και η επιστολή Τεκμήριο 4 με θέμα την «Επτανησιακή Ιόνια Δημοκρατία» ως ελεύθερο, ανεξάρτητο και ουδέτερο κράτος. Αλλά και η ακόλουθη επιστολή Τεκμήριο 5 προς τον Ρώσο ναύαρχο Τσιτσαγκώφ αποτελεί προσπάθεια του Καποδίστρια να κλίνει ο ναύαρχος προς το μέρος των Επτανησίων. Ανάλογο είναι και το θέμα του υπομνήματος του – Τεκμήριο 6 – προς τον καγκελάριο της Πρωσσίας Χάρτενμπεργκ, όπως η «Συνοπτική έκθεση» του προς τον κόμη Λίεβεν – Τεκμήριο 7.

Συνέταξε, επίσης, πλήθος υπομνημάτων και επιστολών προς υπουργούς, πολιτικούς, στρατιωτικούς και αξιωματούχους της Ρωσίας όπως προς τον κόμη Νέσσελροντ το υπόμνημα Τεκμήριο 20 για την σχέση του Διευθυντηρίου των Δυνάμεων – της Τετραπλής Συμμαχίας δηλ. και της ηττημένης Γαλλίας, επιστολή προς τον ίδιο, Τεκμήριο 25, συνταχθείσα με την συνεργασία του Ραζουμόφσκυ, σχετική με την διαβίβαση εγγράφων την σύναψη της τελικής συνθήκης ειρήνης στην Βιέννη, καθώς προσωπική επιστολή, Τεκμήριο 26, προς τον κόμη Νέσσελροντ και συνεργάτη του στην εξωτερική πολιτική της Ρωσίας, μέσω της οποίας του γνωρίζει το σχέδιο συμφωνίας προς τους πρίγκιπες Μέττερνιχ και Χάρτενμπεργκ για τα γερμανικά ζητήματα.

Έπεται επιστολή, Τεκμήριο 22, προς τον κόμη Βορονζώφ, διοικητή των στρατευμάτων κατοχής της Γαλλίας για το ζήτημα της παραμονής μιας συμμαχικής στρατιάς στη Γαλλία υπό τον Ουέλλιγκτων και της συγκρότησης της στρατιωτικής φρουράς του Παρισιού από ισάριθμα τμήματα στρατού εκ μέρους των νικητών.

Αρκετά τεκμήρια αναφέρονται στην επικοινωνία του με ομολόγους του υπουργούς όπως ο Μέττερνιχ (και παραπάνω ο Χάρτενμπεργκ της Πρωσσίας), αλλά και τον πρωθυπουργό της Γαλλίας Ρισελιέ:

Ενημερωτικό σημείωμα –Τεκμήριο 24– προς τον πρίγκιπα Μέττερνιχ (16/28 Οκτωβρίου 1815) και σύντομο υπόμνημα, Τεκμήριο 28, για τα σημεία συμφωνίας Αυστρίας, Ρωσίας και Πρωσίας για θέματα αφορώντα τον πρίγκιπα Ευγένιο Μποαρνέ. Ακολούθως, παρατίθεται «Σύντομο Υπόμνημα», Τεκμήριο 30, των Καποδίστρια και Ραζουμόφσκυ προς τον πρωθυπουργό και υπουργό των Εξωτερικών της Γαλλίας Ρισελιέ σχετικά με την υπογραφή της Ιεράς Συμμαχίας για θέματα διεθνούς ειρήνης και αδελφοσύνης των λαών. Έχει δε ενδιαφέρον και η «φιλοφρονέστατη επιστολή», Τεκμήριο 59, προς τον Ρισελιέ, με την οποία επιβεβαιώνεται το ενδιαφέρον της Ρωσίας και προσωπικά του Καποδίστρια για την ηττημένη Γάλλια και ενθαρρύνει τον δούκα Ρισελιέ να υπηρετήσει την πατρίδα του και τον βασιλιά.

Το Τεκμήριο 31 αποτελεί προσωπική επιστολή του Καποδίστρια στον υποκόμη Κάστλερυ για την δικαστική εξουσία και εκπαίδευση στα Επτάνησα, προσθέτοντας και τις ευχαριστίες του στον άγγλο υπουργό των Εξωτερικών για το ενδιαφέρον του (από το Παρίσι στις 22/11/1815 και ενώ ήδη στις 5/11/1815 είχε υπογραφή η συνθήκη για ανεξάρτητο κράτος στα Επτάνησα.

Το δε Τεκμήριο 32 είναι επιστολή του Καποδίστρια προς την Επτανησιακή Γερουσία η οποία συνοδεύει την Συνθήκη των Παρισίων, μέσω αυτής δε υποδήλωνε τα πατριωτικά συναισθήματά του. Αποτελεί δε ισχυρότατη απόδειξη της αγάπης του για τον τόπο και της ενασχόλησης του Καποδίστρια με τα Επτανησιακά θέματα το «Υπόμνημα» του, Τεκμήριο 33, για την εσωτερική κατάσταση των Ιονίων Νήσων και οι γενικότερες κρίσεις που διατυπώνει για τα παρελθόντα αλλά και το ενδιαφέρον του γα τα μελλούμενα με πρωτεύον την εκπαίδευση στην ελληνική γλώσσα ως μέσο εξάλειψης των αδελφοκτόνων διαφορών στα νησιά και προκοπής και έτερο την διακυβέρνηση και την δικαστική εξουσία που ασκούνται από τους ίδιους τους Επτανησίους.

Στην παρούσα δεν είναι εφικτή η παρουσίαση όλων των εγγράφων –τεκμηρίων, αρκετά εκ των οποίων ήδη έχουν αξιοποιηθεί από μελετητές, είναι όμως δυνατή η εξαγωγή ενός συμπεράσματος, βάσει μέρους από αυτά, σχετικά με την επίπονη, επίμονη και ευφυή διαχείριση του θέματος της Επτανήσου από τον Ιωάννη Καποδίστρια, χωρίς να παραβλέπεται η ικανότητά του στη διεθνή διπλωματία ως υπουργού των Εξωτερικών της Ρωσίας· κι αυτά σε μια εποχή που η Ευρώπη έθετε σιωπηλά τις βάσεις μιας νέας εποχής για την ίδια και την ανθρωπότητα, πλην όμως άλλοι δεν το κατανόησαν ή δεν ήθελαν να το κατανοήσουν και έθεταν τροχοπέδη σε κάθε τι δημοκρατικό, φιλειρηνικό και δίκαιο.