Γράφει ο Περικλής Παγκράτης
α.- Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών – Μουσείο Σολωμού
Η Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών ιδρύθηκε ως Σωματείο το 1952 με σκοπό την έρευνα της ιστορίας, λαογραφίας και γενικά της πνευματικής και καλλιτεχνικής παραγωγής της Κέρκυρας και κατ? επέκταση των Ιονίων Νήσων. Στους ιδρυτές της συγκαταλέγονται πρόσωπα από τη συντροφιά του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, όπως η Ειρήνη Δεντρινού, ο Νίκος Λευτεριώτης και ο Θεόδωρος Μακρής (που έγινε και ο πρώτος Πρόεδρος της), αλλά κυρίως νεότεροι πνευματικοί άνθρωποι της Κέρκυρας όπως ο Κώστας Δαφνής (ψυχή της Εταιρείας για πολλά χρόνια), η Μαρή Ασπιώτη, ο Μ. Ι. Δεσύλλας, ο Κων/νος Γρόλλιος, ο Γεώργιος Λινάρδος, η Αβιγαήλ Λούτζη-Νικοκάβουρα.
Στις δραστηριότητες της Εταιρείας συναριθμούνται πλήθος πνευματικών εκδηλώσεων υπό μορφήν διαλέξεων-μαθημάτων, οι οποίες κάθε χρόνο λαμβάνουν χώρα από τον Νοέμβριο ως τον Μάϊο με ομιλητές διακεκριμένους πνευματικούς ανθρώπους του τόπου. Στο ενεργητικό της εξ άλλου εγγράφεται η διοργάνωση του Δ' Διεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου το 1978, η διοργάνωση του Ι’ Διεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου το 2014, η διοργάνωση της Α' Επτανησιακής Εβδομάδας το 1970, η διοργάνωση Συνεδρίου για τον Κων/νο Θεοτόκη το 1953, η πρωτοβουλία φιλοτέχνησης της προτομής του Κων/νου Θεοτόκη και του Διονυσίου Σολωμού από τον γλύπτη Αχιλλέα Απέργη, η τοποθέτηση αναμνηστικών πλακών σε ιστορικά κτίρια της Κέρκυρας (κυρίως σε σπίτια συγγραφέων), η διενέργεια διαγωνισμών μεταξύ μαθητών σχολείων επί θεμάτων της τοπικής ιστορίας κ.α.
Στον τομέα των εκδόσεων, η Ε.Κ.Σ. καθιέρωσε τη σειρά «Δημοσιεύματα της Ε.Κ.Σ.» όπου έχει εκδώσει σειρά Επιστημονικών μονογραφιών πάνω σε θέματα της Επτανησιακής Ιστορίας και του Επτανησιακού Πνεύματος.
Το έτος 2003 κυκλοφόρησε η Επιστημονική Επετηρίδα Κερκυραϊκά Χρονικά την οποίαν είχε ιδρύσει το 1951 ο Κώστας Δαφνής, αλλά η έκδοση είχε διακοπεί με το θάνατο του. Ο πρώτος τόμος της δεύτερης περιόδου των Κερκυραϊκών Χρονικών είναι αφιερωμένος στον ιδρυτή τους και φιλοδοξία της Εταιρείας είναι η συνέχιση της έκδοσης κάθε χρόνο. Έκτοτε έχουν κυκλοφορήσει άλλοι οκτώ τόμοι των Κερκυραϊκών Χρονικών.
Από το 1976 ξεκίνησε υπό τη γενική Εποπτεία του Κώστα Δαφνή η έκδοση του Αρχείου Ιωάννη Καποδίστρια. Από τους δώδεκα προγραμματισμένους τόμους έχουν εκδοθεί οι οκτώ. Συνιδιοκτήτρια της οικίας Καποδίστρια (μαζί με την Αναγνωστική Εταιρεία Κερκύρας και την Φιλαρμονική Εταιρεία Κερκύρας), η Ε.Κ.Σ. έχει συμπράξει για τη δημιουργία «Μουσείου Καποδίστρια».
Η σημαντικότερη συμβολή της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών υπήρξε η αναστήλωση του σπιτιού, που έζησε τα τελευταία είκοσι χρόνια της ζωής του ο Διονύσιος Σολωμός στην Κέρκυρα και η λειτουργία εκεί του «Μουσείου Σολωμού». Το σπίτι αυτό είχε γκρεμιστεί με τους πρώτους ιταλικούς βομβαρδισμούς του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, το 1941. Αναστηλώθηκε με σχέδια και επίβλεψη των κερκυραίων μηχανικών Γεωργίου Λινάρδου, Ρέμου Παϊπέτη και Ιωάννη Κόλλα, οι οποίοι φρόντισαν να διατηρηθούν τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του παλαιού κτιρίου.
Οι εργασίες αποπερατώθηκαν το 1964 και σταδιακά συγκροτήθηκε το «Μουσείο Σολομού».
Η Εταιρεία διαθέτει επίσης πλουσιότατη Σολωμική βιβλιοθήκη, καθώς καταβάλεται συνεχής προσπάθεια να συγκεντρωθεί κάθε δημοσίευμα που αφορά τον Εθνικό μας Ποιητή.
β.- Ο Σολωμός στην Κέρκυρα
Ο Διονύσιος Σολωμός εγκαταστάθηκε στην Κέρκυρα στα τέλη του έτους 1828, επιζητώντας την ψυχική ηρεμία που θα του επέτρεπε να αφοσιωθεί απερίσπαστος στο έργο του. Ως ποιητή τον ακολουθεί τέτοια λαμπρή φήμη, ώστε με την άφιξη του τον επισκέπτονται να τον καλωσορίσουν οι καθηγητές του Ιονίου Πανεπιστημίου. Κατά το διάστημα ανάμεσα στα έτη 1828 και 1832 θα κατοικήσει σε διάφορα σπίτια, που όμως μας είναι άγνωστα σήμερα. Ένα από τα σπίτια όπου εγκαταστάθηκε ήταν σε διαμέρισμα μιας τετραώροφης οικοδομής που βρισκόταν απέναντι από το σημερινό Δημαρχείο Κερκύρας, στην πλατεία, δίπλα στη καθολική Μητρόπολη. Στην ίδια οικοδομή, που δυστυχώς γκρεμίστηκε με τους βομβαρδισμούς του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, κατοικούσε και η οικογένεια του κατοπινού μαθητή του Ιακώβου Πολυλά, ο οποίος έμελλε να γίνει ο επιμελητής των χειρογράφων του και ο πρώτος εκδότης των έργων του, μετά τον θάνατο του.
Στην Κέρκυρα συναναστράφηκε με τον μεγάλο μουσουργό Νικόλαο Μάντζαρο (1795-1875), ο οποίος είχε. ήδη πριν την εδώ εγκατάσταση του Σολωμού, μελοποιήσει την «Φαρμακωμένη» και στη συνέχεια μελοποίησε και άλλα σολωμικά ποιήματα, μεταξύ των οποίων και τον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν», που από το 1865 καθιερώθηκε ως ο Εθνικός μας Ύμνος.
Άλλοι φίλοι του στην Κέρκυρα, ήταν ο φιλόσοφος Πέτρος Βράύλας-Αρμένης, ο Ιωάννης Ζαμπέλιος, ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, ο Ιταλός Ιωσήφ Regaldi, ο Ιταλοδαλματός Nicolo Tomaseo κ.α. Στους μαθητές του συγκαταλέγονται εκτός του Ιακώβου Πολυλά, ο Ιούλιος Τυπάλδος, ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος, ο Ανδρέας Λασκαράτος, ο Γεράσιμος Μαρκοράς, ο Πέτρος Κουαρτάνος κ.α. Οι μαθητές του αυτοί και οι μαθητές των μαθητών του (όπως π.χ. οι Γεώργιος Καλοσγούρος, Λορέντζος Μαβίλης, Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Νικόλαος Κονεμένος, Ανδρέας Κεφαλληνός), που ενστερνίζονται τα διδάγματα του συγκροτούν την Επτανησιακή ή Σολωμική Σχολή.
Στο οίκημα που σήμερα στεγάζει το Μουσείο Σολωμού, ο Ποιητής εγκαταστάθηκε στις αρχές Αυγούστου του 1832 και ανήκε στον ιταλό λόγιο Φλαμίνιο Λόλλι. Στο σπίτι αυτό έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, συνέθεσε τα ωριμότερα έργα του και σ' αυτό πέθανε στις 9/21 Φεβρουαρίου 1857.
Το άγγελμα του θανάτου του Ποιητή ακολούθησε γενική κατήφεια. Η Βουλή των Επτανήσων διέκοψε αμέσως τις εργασίες της και κήρυξε δημόσιο πένθος. Οι διασκεδάσεις της αποκριάς σταμάτησαν και έκλεισε το θέατρο. Η κηδεία του υπήρξε πάνδημη και ο Ποιητής ενταφιάστηκε στο Νεκροταφείο της Γαρίτσας. Στα 1865 ο αδελφός του Δημήτριος μετέφερε τα οστά του στη γενέτειρα του στη Ζάκυνθο. Ο τάφος του Ποιητή διατηρείται στο πρώτο Νεκροταφείο Κερκύρας ως κενοτάφιο.
γ.- Η διάταξη των εκθεμάτων του Μουσείου Σολωμού
Το έτος 1961 ξεκίνησαν από την Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών οι εργασίες αναστήλωσης του κτηρίου, όπου έζησε τα τελευταία εικοσιπέντε χρόνια της ζωής του ο Διονύσιος Σολωμός, όπου και πέθανε. Το κτήριο είχε καταστραφεί με τους πρώτους ιταλικούς βομβαρδισμούς του έτους 1941. Τα σχέδια και τις μελέτες για την ανοικοδόμηση και διαρρύθμιση του κτηρίου προσέφεραν αφιλοκερδώς οι πολιτικοί μηχανικοί Γεώργιος Λινάρδος και Ρένος Παϊπέτης και ο Αρχιτέκτων Ιωάννης Κόλλας.
Τη βάση του Μουσείου Σολωμού αποτέλεσε για πολλά χρόνια το υλικό-φωτογραφικό κυρίως- το οποίο είχε χρησιμοποιήσει ο Octave Merlier στην έκθεση την οποίαν είχε ο ίδιος οργανώσει το 1957 στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών για τα εκατό χρόνια από τον θάνατο του Διονυσίου Σολωμού.
Το έτος 2008 η Διοίκηση της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών θα κατορθώσει να επιτύχει τη χρηματοδότηση της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος για τη συντήρηση του κτηρίου του Μουσείου και την αναδιάταξη των εκθεμάτων του. Τον Οκτώβριο του 2009 το ανακαινισμένο Μουσείο Σολωμού, μετά οκτώ μήνες εργασιών, ανοίγει και πάλι τις πόρτες του για το κοινό. Ακολουθεί τον άλλο χρόνο, μεταξύ άλλων στην αίθουσα των εκδηλώσεων, συνέδριο για τον τιμημένο με το βραβείο Νομπέλ ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, ο οποίος τον Μάιο του 1974 είχε επισκεφθεί το Μουσείο Σολωμού και είχε λάβει μέρος σε μικρή τελετή για το έργο του, παρουσία πνευματικών ανθρώπων του τόπου…
Την ευθύνη για τη διάταξη των εκθεμάτων θ’ αναλάβουν τρεις άνθρωποι: η Αγλαϊα Καραμάνου, άλλοτε προϊσταμένη του Μουσείου Ασιατικής Τέχνης Κερκύρας, ο χαράκτης Γιώργος Κεφαλληνός και ο Πρόεδρος της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών, Περικλής Παγκράτης.
Τα εκθέματα του Μουσείου δεν ήταν πολλά, αλλά και οι χώροι ήταν περιορισμένοι. Ο δεύτερος όροφος θα παρέμενε κυρίως ως χώρος εκδηλώσεων, όπως και πρώτα, ενώ σε ένα τμήμα του ισογείου θα παρέμεναν τα γραφεία της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών. Και για τα δύο όμως έπρεπε να ληφθεί μέριμνα – όπως και έγινε- να είναι ενταγμένα πλήρως στο Μουσείο.
Σχηματικά θα έλεγα πως το πνεύμα που επικράτησε ήταν στο μεν ισόγειο ν’ αποτυπώνεται η πρόσληψη του έργου και γενικότερα της σολωμικής προσωπικότητας από τους νεότερους καλλιτέχνες, λογοτέχνες και επιστήμονες, ο δε πρώτος όροφος να αποτελέσει το κυρίως Μουσείο.
Το πρώτο έκθεμα αποτέλεσε μια σειρά χειρογράφων σύγχρονων ποιητών και μελετητών του σολωμικού έργου για τον Σολωμό, και στη συνέχεια ο «λόγος» δόθηκε στους καλλιτέχνες. Στα παλαιά αποκτήματα του Μουσείου συμπεριλαμβανόταν η χάλκινη προτομή του ποιητή, φιλοτεχνημένη από τον γλύπτη Αχιλλέα Απέργη, έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες γλύπτες του 20ου αιώνα. Ανεκτίμητη υπήρξε η συμβολή της χαράκτριας Άριας Κομνηνού, επίσης από τις σημαντικότερες ελληνίδες χαράκτριες του 20ου αιώνα. Για χάρη του Μουσείου δημιούργησε μια σειρά χαρακτικών εμπνευσμένων από το έργο του Σολωμού Η γυναίκα της Ζάκυθος, ενώ πρόσφερε χαρακτικά του Αλέκου Φασιανού επίσης για τη Γυναίκα της Ζάκυθος, χαρακτικά πορτραίτα του Σολωμού του Γιώργη Βαρλάμου και του Κυριακίδη, και μια σειρά δικών της πορτραίτων επτανησίων λογίων, καθώς και τρία έργα της εμπνευσμένα από το ποίημα του Σολωμού Ελεύθεροι Πολιορκημένοι.
Στο ισόγειο δημιουργήθηκε μια ενότητα εκθεμάτων για τη Γυναίκα της Ζάκυθος αποτελούμενη από τα έργα του Φασιανού και της Κομιανού, μαζί με τις πρώτες και τις σημαντικότερες εκδόσεις του έργου. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να παρατηρήσω ότι ο Octave Merlier μετέφρασε στα Γαλλικά και σχολίασε τη Γυναίκα της Ζάκυθος, εργασία που εκδόθηκε στο Παρίσι το 1987.
Τα υπόλοιπα χαρακτικά εκτίθενται στη σκάλα ανόδου προς τον πρώτο όροφο.
Φθάνουμε έτσι στην κεντρική αίθουσα του Μουσείου στον πρώτο όροφο. Εδώ μια σειρά από ελαιογραφίες σύγχρονων κερκυραίων καλλιτεχνών αποτυπώνουν τη μορφή τόσο του ίδιου του ποιητή, όσο και το πατέρα του, του αδελφού του Δημητρίου και του κηδεμόνα του Νικολάου Μεσαλά , αλλά και του προσολωμικού ζακύνθιου ποιητή Αντωνίου Μαρτελάου, καθώς και των φίλων του: του Ιταλοδαλματού Νικολάου Τοmaseo, του Ιταλού Ιωσήφ Regaldi, του Νικολάου Μαντζάρου, του Ιακώβου Πολυλά, και των νεότερων εκπροσώπων της επτανησιακής σχολής Λορέντζου Μαβίλη και Κωνσταντίνου Θεοτόκη, του δασκάλου τους ιστοριοδίφη Ιωάννου Ρωμανού και του μεγάλου κερκυραίου ζωγράφου Παύλου Προσαλένδη.
Στον ίδιο χώρο εκτίθενται το γενεαλογικό δέντρο και το οικόσημο της οικογένειας Σολωμού.
Μια σύνδεση των δύο κορυφαίων επτανησίων του Διονυσίου Σολωμού και του Ιωάννη Καποδίστρια, κρίθηκε ότι θα ήταν συμβολικά αναγκαία και γι’ αυτό στον ίδιο χώρο εκτίθεται γκραβούρα με την προσωπογραφία του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδος και προσωπογραφίες των αδελφών του Αυγουστίνου και Βιάρου Καποδίστρια. Άλλωστε ο Ιωάννης Καποδίστριας ήταν ο ιδρυτής των Δημοσίων Σχολείων στην Επτάνησο. Σε εκείνο της Ζακύνθου φοίτησε και ο Διονύσιος Σολωμός, λίγο πριν φύγει για την Ιταλία.
Στις προθήκες έχει ληφθεί πρόνοια να υπάρχει μια σύντομη σφαιρική ενημέρωση για τους σταθμούς της ζωής και του έργου του Διονυσίου Σολωμού. Η πρώτη προθήκη αναφέρεται στα πρώτα χρόνια του ποιητή στη Ζάκυνθο (1798- 1808), η δεύτερη στη διαμονή και τις σπουδές του στην Ιταλία (1808-1818), η τρίτη στην επιστροφή του στη Ζάκυνθο και την έκδοση των αυτοσχέδιων ποιημάτων του (Rime Improvisate) (1818-1828), η τέταρτη στο πέρασμα του στην Κέρκυρα (1828-1857), η πέμπτη στις πρώτες εκδόσεις του Υμνου εις των Ελευθερίαν και τη μελοποίησή του από τον Νικόλαο Μάντζαρο και η έκτη στον θάνατο του ποιητή (1857), στις μεταθανάτιες εκδόσεις των έργων του και στους επικήδειους που κυκλοφόρησαν αμέσως μετά τον θάνατό του.
Αυθεντικό σολωμικό έκθεμα είναι το γραφείο του Ποιητή. Ανήκε στον φίλο και μαθητή του Πέτρο Κουαρτάνο-Καλογερά, ο οποίος και του το παραχώρησε. Κατά την παράδοση της οικογένειας Κουαρτάνου στο γραφείο αυτό ο ποιητής έγραψε τους Ελεύθερους Πολιορκημένους και το ωριμότερο έργο του, από το 1832 ως τον θάνατό του. Τέλος, υπάρχει βιβλιοθήκη με εκδόσεις της εποχής του Σολωμού, κυρίως τα πρακτικά της Βουλής των Ιονίων.
Μόνιμη έκθεση έργων της προσωπογράφου Ρένας Κρουαζιέ με γενικό τίτλο «Από τον Σολωμό στον Ελύτη», εγκαινιάστηκε την Τετάρτη 10 Φεβρουαρίου 2016, στον τοίχο του δευτέρου ορόφου και στη σκάλα ανόδου προς αυτόν.
Στο πρώτο μέρος εκτίθενται ένδεκα προσωπογραφίες που απεικονίζουν τους ποιητές: Διονύσιο Σολωμό, Κωστή Παλαμά, Κ.Π. Καβάφη, Άγγελο Σικελιανό, Κώστα Βάρναλη, Κ.Γ. Καρυωτάκη, Γιώργο Σεφέρη, Οδυσσέα Ελύτη και Γιάννη Ρίτσο, καθώς και τους πεζογράφους Κωνσταντίνο Θεοτόκη και Νίκο Καζαντζάκη.
Στο δεύτερο μέρος της έκθεσης, που έχει ως τίτλο τον σολωμικό στίχο «Στα μάτια και στο πρόσωπο φαίνονται οι στοχασμοί τους», εκτίθενται πέντε πίνακες που απεικονίζουν τους καλλιτέχνες: Δημήτρη Μητρόπουλο, Κατίνα Παξινού, Γιάννη Τσαρούχη, Κάρολο Κουν και Μαρία Κάλας.
